Podcast: O o in de overgang?!

De overgang, of de menopauze, is een levensfase die heel natuurlijk is, maar die een behoorlijke impact kan hebben op jouw dagelijks functioneren. Sommige vrouwen fietsen er fluitend doorheen, maar het merendeel heeft fysieke, mentale of emotionele klachten. Denk aan opvliegers, vermoeidheid en stemmingswisselingen maar ook problemen met de schildklier, suikerziekte, botontkalking of hartklachten komen voor.

Gynaecoloog Els van Doorn vertelt in de podcast meer over de overgang; wat is het en wat kun je aan de overgangsklachten doen?

Check de podcast op het Ellesie Spotify kanaal; https://spoti.fi/3VYHtEZ

Transscriptie:

[Muziek]

Rianne: Welkom bij deze podcast van Ellesie vrouwenkliniek. Mijn naam is Rianne Bongers en vandaag ga ik in gesprek met Els van Doorn, gynaecoloog bij Ellesie vrouwenkliniek. Els, we kennen je al als het vaste gezicht van de kliniek, maar de vraag is of je je kort nog eventjes voorstelt voor onze luisteraars.

Els: Natuurlijk. Ik ben Els van Doorn, gynaecoloog en medisch directeur bij Ellesie vrouwenkliniek. Mede-initiatiefnemer samen met collega Bernard Wind, die zul je wat minder zien want meestal is hij op de achtergrond aanwezig. En samen met collega Kim Haest, mede-gynaecoloog, geven wij eigenlijk vorm aan Ellesie vrouwenkliniek – natuurlijk met een heel team, verpleegkundigen en leefstijlconsulenten, die je eigenlijk op onze website weer terug kunt zien, mocht je daar meer informatie over willen weten. We zijn nu een paar jaar bezig met Ellesie vrouwenkliniek, groeiende, maar we vinden nog steeds dat de aandacht voor vrouwen meer mag zijn.

Rianne: En dat geldt ook voor de overgang. Want er zijn miljoenen vrouwen die kampen met overgangsklachten. De overgang is ook een belangrijk aandachtsgebied van jou als gynaecoloog. Kun je iets meer vertellen over de overgangsperiode? Wat betekent dat in het leven van een vrouw?

Els: De overgangsperiode is een periode - kijk, eigenlijk begin je natuurlijk al met 11, 12 jaar met je eerste menstruatie, dat is natuurlijk ook een belangrijke periode in het leven van een meisje. En zo moet je het ook zien aan het einde van je cyclus, van al die menstruaties die je dan hebt gehad. Op een gegeven moment zijn de eierstokken min of meer, nou ja, uitgeput noem ik het maar even, dan zijn die eicelletjes ten einde geraakt. Dat betekent dat je ergens een keer je laatste menstruatie krijgt. En die overgang, dat noemen we eigenlijk - dat is het jaar waarin je laatste menstruatie optreedt. Dus we zeggen ook altijd als je een jaar na je laatste menstruatie geen menstruatie meer hebt gehad, dat is eigenlijk de overgang.

Rianne: Oké. En wanneer kondigt die zich aan? Zo rond m’n 40e levensjaar?

Els: Je begint eigenlijk al met je overgang na je veertigste. En waarom is dat: je hebt de vroege overgang, dus waarbij je ook echt daadwerkelijk ziet tussen de 40 en de 44 dat je je laatste menstruatie hebt. Sommige enkelingen hebben de extreem vroege overgang, dan kun je met 28 jaar ook al je laatste menstruatie hebben. Vaak is dat wel iets dat familiair voorkomt, dat erfelijk is. Maar je hebt de vroege overgang dus, waarbij je eigenlijk tussen de 40 en de 44 je laatste menstruatie hebt, maar de gemiddelde vrouw is 51, 52 wanneer haar laatste menstruatie optreedt.

Alleen die klachten die daarvoor al gaan optreden, waarbij je eigenlijk al ziet dat door een oestrogeendaling het vaak al wat eerder begint maar wat langzamer zich inzet, en die lichte hormoonveranderingen die voelen vrouwen eigenlijk al als dat ze soms last hebben van opvliegers, sommige voelen dat ook al voor hun menstruatie dat ze zeggen van goh, heb ik nu stemmingswisselingen, wat opvliegers, hitteaanvallen zo noemen ze ze ook weleens. Stemmingswisselingen, dat ze wat meer depressief zijn, juist ook voor die menstruatie uit. Dat noemen we dan vaak, die twee weken voor je menstruatie heet het premenstrueel syndroom, dat is dan weer een ander onderwerp. Maar vaak wordt het wel met elkaar verward omdat vrouwen merken er is hormonaal wat aan de hand. Ik ben ontregeld, ontstemd, ik heb een kort lontje, ik heb moodswings. Vaak zeg ik ook nog weleens van goh is de heks op de bezemsteel er weer, hè, is de heks uit de kast? Heb je daar meer last van, ben je een totaal ander persoon aan het worden, dan moet je toch eens gaan kijken van is er hormonaal iets aan de hand, ben ik ontregeld?

Rianne: En dat zijn eigenlijk de eerste klachten die je opmerkt wanneer je in de overgang komt?

Els: Vaak zijn de eerste klachten die je merkt opvliegers, stemmingswisselingen, de moodswings zoals ze dat dan ook wel noemen, dat zijn de meest voorkomende klachten. Maar je hebt ook andere klachten als, die wat minder vaak voorkomen, als last van spieren en/of gewrichten, waarbij soms ook de verwarring is van goh is dat nou last van toch misschien een reumatoïde aandoening, of andere klachten die bijvoorbeeld bij schildklierdisfunctioneren horen, of dat je een hoge bloeddruk hebt. Vaak zie je dat als je een hoge bloeddruk hebt of in een voorstadium van hart- en vaatziekten zit, dat je heel veel klachten kunt hebben ook als hoofdpijn of opvliegers of stuwing naar je hoofd, dat je soms denkt van goh heb ik nou te maken met die overgangsklachten – nee, dan blijkt het toch op basis te zijn van hoge bloeddruk.

Rianne: Dat is eigenlijk wel lastig te duiden, wat het dan is. Als je bij de huisarts aankomt en je bent rond de 40 of rond de 45/50, dan wil dat niet direct zeggen dat het enkel en alleen de overgang is.

Els: Nee want vaak is dat het lastige want je menstrueert nog vaak en vaak is de cyclus nog gewoon regelmatig, tenminste als je een regelmatige cyclus gewend was, 28/30 dagen, misschien met 5 tot 7 dagen vloei dat is een beetje het gemiddelde qua cyclusduur, qua vloeien. Dan kan het best zijn dat je cyclus nog volledig in de pas loopt. Alleen dat je al wel meer klachten begint te krijgen. En dan is het moeilijk filteren van waar heb ik nu last van?

Rianne: Heb je het beeld dat veel vrouwen blijven rondlopen met dit soort klachten juist omdat ze dus nog menstrueren, die klachten wel hebben maar denken nou ja, het zal nog wel niet, ik zal nog wel niet in de overgang zijn.

Els: Vrouwen zijn over het algemeen bikkels, hè. Piepen en zeuren niet zo snel. Dat ze langer doorlopen en sommigen hebben al 5 tot 7 jaar klachten, dat ze het niet kunnen duiden, dat ze soms depressief zijn en dat ze nu bij ons onder behandeling komen en afhankelijk wat er dan nodig is, of je al met hormoonsuppletietherapie start of met aanvullend de anticonceptiepil juist, die geschikt is juist voor die overgangsklachten, dat ze dan zeggen ja ik heb m’n leven weer terug. Ja, dat is fantastisch, daar doen we het voor.

Rianne: Ja, want het zit ‘m echt in die oestrogeenveranderingen in je lichaam, dat die klachten zich op gaan treden in het leven van een vrouw?

Els: Ja. Door de oestrogeendaling ga je eigenlijk merken dat het stofje waar je je prettig van voelt, dat is hetzelfde als je ook weet van oxytocine is bijvoorbeeld ook een knuffelhormoon, ga je je ook prettiger van voelen. Kom je buiten, ben je in beweging, dan heb je de endorfines, maakt ook dat je je prettiger voelt, dat je je luchtiger voelt, minder kans op depressie hebt. Zo zijn er heel veel hormonen natuurlijk verweven met onze huishouding, zodat we ons prettiger voelen. Maar zo is het ook met de oestrogenen. Oestrogenendaling maakt eigenlijk dat je de bekende opvliegers krijgt, de stemmingswisselingen, maar bijvoorbeeld ook fysieke klachten zoals wat ik net al noemde dan zoals spier- en gewrichtsklachten maar ook bijvoorbeeld vaginale droogheid. De bindweefsel neemt af, de doorbloeding neemt af vaginaal. Dat zegt niet dat je niet meer vochtig kunt worden met de overgang, dat is nog net zo aanwezig, je moet alleen iets langer stimuleren weer, met vrijen. Dus daar zitten veranderingen in, en soms kunnen we net met kleine handreikingen, aanvullingen, kunnen we net maken dat de vrouw zich beter in haar vel voelt en dat ze haar leven weer terug heeft.

Rianne: Want hoe bepaal je die overgangsklachten? Hoe erg is ‘erg’? En wat hoort er nou eenmaal bij, wat moet je accepteren en waar kun je wel iets aan doen? Hebben jullie daar een bepaalde methodiek voor om te bepalen of mensen – of vrouwen in dit geval – echt behandelbaar zijn voor overgangsklachten?

Els: Ja, je hebt diverse methodes. Wij maken gebruiken bij ons, bij Ellesie, van de Green Scale. Waarbij eigenlijk... dat is een scorekaart – dat is wel leuk om op onze website ook eens een kijkje te nemen, daar staat ‘ie ook vermeld, vul ‘m eens in voor de aangelegenheid en kijk eens hoe hoog dat je scoort. De scores zijn divers, en dan kun je misschien ook wel een score hebben van 20 maar hij kan uitlopen tot ongeveer 50. Nou 50 heb je een behoorlijke hoeveelheid last, dat je soms ook zelfs thuisblijft door de hoge nood, de hoge klachten of de vele klachten die je ervan hebt.

Dat is de Green Scale, dat geeft eigenlijk meer klinisch aan wat voor symptomen en wat voor hinder heb je ervan in je dagelijks leven. Kun je dit nu bepalen aan de hand van bloed? Ja en nee. Het zegt niet specifiek, het zegt meer in de richting als je vrouwelijke hormonen zou bepalen om even te zien van goh hoe sta je ervoor? Dat geeft eigenlijk een beeld van waar je ongeveer zit en dat je denkt van goh je gaat richting overgang of je bent na de overgang. Maar het geeft niet specifiek aan van wanneer kwam nou die laatste menstruatie aan. En dat geeft toch echt je cyclus aan. Dus daarom geef ik altijd wel een advies: houd je menstruatie bij, noteer ‘m. Zodat wij in ieder geval weten wanneer je laatste menstruatie geweest is.

Rianne: Ja, want dat is echt het definitieve teken, van de overgang.

Els: Ja.

Rianne: Vrouwen kunnen overgangsklachten in minder of in meerdere mate ervaren. Wat kunnen ze daar al mee doen?

Els: Ja. Goed om te weten is dat 20 tot 30% van de vrouwen heeft last van ernstige overgangsklachten. Je kunt eigenlijk al heel veel van je overgangsklachten wegvangen, door eigenlijk je leefstijl aan te passen. En dat heeft ook zo’n 70 tot 80% heeft dat invloed op je overgangsklachten. Dus dat betekent beweging, leefstijl, heb je overgewicht zorg dat je gaat afvallen, maar doe het ook dat het behapbaar blijft. We zeggen altijd kleine stapjes en dan kom je er ook, iedere stap is er één. Daarmee kun je qua leefstijl al heel veel bereiken door klachten weg te vangen, maar dan heb je toch nog de vrouwen, die 20 tot 30%, die die ernstige klachten hebben dat je eigenlijk niet met leefstijl alleen maar wegkomt en dat je toch die aanvullende bio-identieke hormonen bijvoorbeeld of andere hormoonsuppletietherapie juist voor die overgangsklachten dat je die geeft ter aanvulling. En dan merk je dat je jezelf prettiger zal voelen.

Die klachten variëren van twee tot tien jaar ongeveer, maar die kunnen dus al best vijf tot zes jaar voordat je je laatste menstruatie hebt op gaan treden. Dus dat is lastig om weer te geven en het kan best zijn dat de vrouw al bij de huisarts zit van ja maar ik heb zo klachten, en nu? Kom je er met de huisarts niet uit en je hebt toch het vermoeden dat er meer aan de hand is, vraag dan toch of dat je een verwijzing kunt krijgen naar een gynaecoloog. Om toch eens een keer volledig te kijken wat is er aan de hand.

Rianne: Ja. Heb jij als gynaecoloog, je hebt natuurlijk veel vrouwen gezien, wat doet het met vrouwen als ze echt, echt zwaar last hebben van de overgang?

Els: Het is grappig als je hier ziet hoe dat sommige vrouwen hier binnenkomen. Eigenlijk overstrest, ik zou bijna zeggen soms over de flos. En het leuke is ook altijd dat ik vraag van goh waar heb je nu last van? En dan zeggen de meeste vrouwen ‘ja, waar heb ik geen last van’. En eigenlijk – ik zou ’t haast eens moeten turven hoeveel vrouwen dat zeggen die dat zeggen eigenlijk bij binnenkomst. Op heel veel facetten in hun leven heeft het impact. En dat kan soms zodanig zijn dat ze niet meer in staat zijn om te werken, dat het uitval geeft op de werkvloer, en dat ze soms in zak en as zitten, dat ze eigenlijk helemaal tot niks meer komen. Dus in die zin zo depressief dat je stap voor stap moet gaan kijken wat is er aan de hand. En dat zeggen we ook vaak, we gaan eerst kijken van wat is er aan de hand, we gaan wat dingen uitsluiten; hoe is het met je schildklier, hoe is het met je bloeddruk, zijn er bijvoorbeeld andere hartklachten ja dan ga ik toch vragen of dat de cardioloog ook nog eens mee gaat kijken, de hartspecialist. Is het daadwerkelijk gynaecologisch, ja, dan moeten we samen aan de slag, maar daarvoor ga ik ook wel kijken tijdens anamnese, tijdens ons gesprek, of tijdens het gynaecologisch onderzoek. En dan voor dat bloedonderzoek bijvoorbeeld is er specifiek aan de hand.

Rianne: Je had het daarnet over een oplossing, met name voor de zware overgangsklachten, van de bio-identieke hormonen. Kun je kort uitleggen hoe dat dan werkt, als je die gaat gebruiken?

Els: Wat er eigenlijk gebeurt, hè, je lichaam is nog in – met man en macht is het nog aan het proberen dat jouw eierstokken nog aangejaagd worden. En met regelmaat doen ze ook nog wat ze moeten doen, alleen het is niet meer zo regelmatig als dat ze dat voorheen deden. Wat je eigenlijk doet door de aanvulling van die bio-identieke hormonen is eigenlijk dat je zorgt voor stabielere fases. Dat je die dieptepunten niet meer zo merkt. Kijk, die pieken daar heb je niet zoveel last van. Maar het is met name die diepe dalen van de oestrogenen dat je daar veel hinder van hebt. Door dat hormoonsuppletie toe te voegen, ja je merkt een wereld van verschil, ja.

Rianne: Hoe lang duurt de overgangsperiode eigenlijk? Want je gaf aan dat het vaak al een aantal jaren start voordat je je laatste menstruatie hebt. Vindt het ook daarna nog plaats, die klachten?

Els: De gemiddelde duur is variërend van twee tot tien jaar. De gemiddelde periode is meestal vijf jaar dat je daar in totaal last van hebt. En dat kan echt wisselen dus bij de een of de ander, of dat je meer last hebt van opvliegers, of dat het afneemt. Vaak zie je ook, als je een tijdje aan de hormoonsuppletietherapie begonnen bent, sommige vrouwen die willen dan toch even kijken na een halfjaar of een jaar van goh heb ik nou minder last van die overgangsklachten? Ik zeg nou, probeer maar een keer of je kunt afbouwen of stoppen. En het leuke nieuws is dan dat ze zeggen van nee maar toch weer heel gauw terug naar die hormoonsuppletietherapie. Maar ik moet zeggen ik heb recentelijk iemand gehad die wilde al toch afbouwen na een jaar en die zei ik ben er volgens mij doorheen, ik heb geen last meer. Ja dat zijn ook de berichten en dan is het fijn natuurlijk als je eerder kunt stoppen, want het is een aanvullende hormoonsuppletietherapie om te zorgen dat je prettiger in je vel komt te zitten, maar heb je ‘m minder lang nodig die therapie, ja dat is natuurlijk alleen maar goed. Er zit, misschien is het goed om even te vermelden, er zit een maximum aan de hormoonsuppletietherapie. En dat is vijf jaar, omdat je daarmee eigenlijk ziet dat de risico’s gaan toenemen. Met name op het ontwikkelen van baarmoederslijmvlieskanker, dat soort dingen. Maar daar gaan we natuurlijk over in gesprek. Follow-up, we zorgen voor regelmatige controle, dat is natuurlijk wel van belang.

Rianne: En je zegt overgangsklachten kunnen nog een aantal jaren voortduren, wanneer houdt het op? Zijn er leeftijdsgrenzen, of zie je ook nog vrouwen die op hogere leeftijd last hebben van klachten?

Els: Ja, dat is heel gek, maar dat is niet wetenschappelijk denk ik onderbouwd maar heel veel vrouwen hebben toch nog ondanks dat ze geen menstruatie meer hebben, misschien ook geen opvliegers meer, dat ze eigenlijk die periode al gepasseerd zijn, dat ze toch nog op hun 75e of 80e voelen van nou, lijkt wel alsof ik ongesteld moet worden. Dat ze toch nog één dag in de maand niet lekker in hun vel zitten. En dat is gek, dat noemen we eigenlijk hormonaal dus je zou zeggen dat kan helemaal niet meer maar toch dat ze dat gevoel hebben. Grappig is dat.

Rianne: [lacht] Dus als vrouw blijven we eigenlijk altijd wel met onze cyclus bezig?

Els: En de mannen die daar misschien aan verbonden zijn ook.

Rianne: Ja, ja die –

Els: Of hun wederhelft.

Rianne: Ja, die natuurlijk ook. Nou bedankt Els, voor deze informatie over de overgang. We komen nog terug op het onderwerp de overgang in een aantal nieuwe podcasts. Specifiek over wat de overgang doet met je botten, wat de overgang doet met bloedverlies, menstrueel bloedverlies, en hoe je met je leefstijl de overgangsklachten kan verminderen.

Els: Ja, hartstikke leuk. Blijf verder luisteren en welkom.

Rianne: Meer informatie over de kliniek vind je op www.ellesie.nl

[Muziek]